Narcisme en echtscheiding

Alle mensen hebben in meer of mindere mate narcistische persoonlijkheidskenmerken. Deze kenmerken zien we vaak bij leiders, zoals leidinggevenden in het bedrijfsleven of bij de overheid of bij politici. Veel mensen gaan er bijvoorbeeld vanuit dat Donald Trump veel narcistische kenmerken vertoont. Narcistisch gedrag kan zich ontwikkelen tot een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Narcisten zijn geobsedeerd met hun eigen uiterlijk of met hun eigen persoonlijkheid, hoewel zij dit vaak verborgen houden. Zij bewonderen hun eigen persoonlijkheid, handelen vaak egoïstisch en overheersend. Freud beschreef dat narcisten hun energie vooral aan zichzelf besteden en weinig aan anderen. De overvloed aan eigenliefde, het verliefd zijn op jezelf wordt vaak uitgebeeld als de Griekse mythologische figuur Narcissus die verliefd was op zijn eigen spiegelbeeld. Opvallend is dat zij een laag zelfbeeld hebben. Dit wordt gecompenseerd door een zelf gecreëerd positief imago van zichzelf waar zij rotsvast in geloven. Zo lijken narcisten zelfverzekerd, maar hebben zij onbewust een laag zelfbeeld dat zij compenseren door zich belangrijker en beter voor te doen dan anderen. Dit wordt wel de narcistische paradox genoemd.

Narcisme in relaties

 Wie de bovenstaande tekst gelezen heeft, zal zich wellicht afvragen hoe iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis een relatie kan aangaan. Dat gaat narcisten echter vaak beter af dan je zou denken. Narcisten kunnen heel charmant zijn, attent voor hun partner en heel geliefd in hun omgeving. Dit is echter aangeleerd gedrag, een façade die hun gebrek aan empathie voor de ander verbergt. In het begin lijkt de narcistische partner soms een lot uit de loterij, iemand die luistert, je overlaadt met aandacht en cadeautjes en je beschermt. Na verloop van tijd gaat het mis. Dat kan vaak jaren duren. Narcisten kunnen geen gelijkwaardige relaties aangaan, omdat zij zich beter voelen dan anderen en daarvan steeds bevestiging zoeken. Bij problemen in de relatie zullen zij altijd de schuld bij de ander leggen, omdat zij geen fouten kunnen maken. Narcistische relaties worden vaak gekenmerkt door psychologische mishandeling van de ander. Door het lage zelfbeeld moet het perfecte imago in stand worden gehouden. Enerzijds doen ze dat door zich naar buiten toe voorkomend, liefdevol en attent op te stellen, terwijl in ter de schuld bij alles wat fout gaat wordt gelegd bij de ander. De narcistische partner zal trachten een nieuwe realiteit te scheppen waarin de partner wordt gemanipuleerd zodanig dat die de fouten bij zichzelf gaat leggen. Hierdoor wordt stap voor stap het zelfbeeld van de partner vernietigd. Deze partner kan vaak niet rekenen op begrip bij de buitenwereld, omdat de buitenwereld alleen het imago ziet, het beeld dat de narcistische partner van zichzelf heeft geschapen ten opzichte van de buitenwereld. Ook hierdoor gaat de partner van de narcist twijfelen aan diens realiteitsgevoel. De partner wordt soms dagelijks gekleineerd en vernederd. Ook kunnen narcisten jaloers worden als hun partner geprezen wordt door anderen. Dit kan namelijk niet in overeenstemming worden gebracht met hun gevoel van superioriteit van zichzelf. Als een narcist wordt gekrenkt, zal dit kunnen leiden tot narcistische woede die zich richt tot de partner. Van de partner wordt verwacht dat deze het superioriteitsgevoel van de narcist voeden. Hun belangrijkste functie is dan ook de dagelijkse erkenning van de kwaliteiten van de narcist. Als een relatie met een narcist eindigt, is deze relatie vaak volledig scheefgegroeid. De partner kan niet meer geloven in zijn of haar kwaliteiten. Het zelfbeeld is dan ernstig aangetast en het kost vaak jaren om hiervan enigszins te genezen.

Narcisme in echtscheidingen

Vaak wordt mij in een echtscheidingsprocedure door slachtoffers van narcisten gevraagd aan de rechter uit te leggen dat de wederpartij lijdt aan een narcistische persoonlijkheidsstoornis en om een scala aan voorbeelden mee te geven, zodat ook de rechter kan concluderen dat hier sprake is van een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Dit is meestal niet mogelijk. Zonder rapportage van deskundige waaruit blijkt dat de wederpartij lijdt aan narcistische persoonlijkheidsstoornis zal de rechter een dergelijke diagnose niet aannemen en meestal is een dergelijke rapportage niet voorhanden, omdat de narcist niet lijdt onder zijn of haar stoornis. Nog belangrijker is dat een echtscheidingsprocedure er niet om gaat wie de goede partij is en wie de slechte, maar om verschillende rechterlijke beslissingen over juridische geschilpunten die samen de echtscheidingsbeschikking vormen. Zo kan de rechter tijdens de mondelinge behandeling van de zaak (de zitting) vragen in hoeverre de narcistische persoonlijkheidsstoornis invloed dient te hebben op de verdeling van de zorg over de kinderen. Deze vraag is niet eenvoudig te beantwoorden. Dat de wederpartij het zelfbeeld van mijn cliënt gedurende het huwelijk volledig heeft afgebroken betekent immers niet dat de wederpartij geen aardige ouder voor de kinderen kan zijn, of dat de kinderen geen behoefte hebben aan contact. Ook is de vraag wie na de echtscheiding in de echtelijke woning mag blijven wonen niet afhankelijk van een persoonlijkheidsstoornis. Met de cliënt stel ik meestal een plan op wat de juridische doelen zijn in de echtscheidingsprocedure. Soms kan het lijden aan narcistische persoonlijkheidsstoornis en het aannemelijk maken daarvan helpen om een doel te bereiken. Meestal doe ik dat niet door de naam van de stoornis te noemen (ik ben geen psychiater), maar veeleer door het beschrijven van het gedrag van de wederpartij tijdens de relatie. De meeste rechters zijn dan goed in staat om zelf te bedenken welke stoornis daaraan ten grondslag ligt en welke consequenties dit heeft voor de echtscheiding. Het is dan wel van belang om een advocaat te hebben die begrip voor en ervaring heeft met narcistische mishandeling,  en die dit goed naar voren kan brengen tijdens de zitting. Natuurlijk zal de sympathie van de rechter meestal liggen bij het slachtoffer in de relatie als de aard daarvan duidelijk naar voren wordt gebracht door de advocaat, maar dit betekent niet dat de juridische strijd daarmee altijd wordt beslist.

Dit artikel is geschreven door Pieter Dorhout, 31 oktober 2022

Meer informatie over narcisme:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Narcisme

https://suustra.nl/services/hulp-bij-narcisme/